Ο χρόνος ζωής των φυσικών πόρων θα πρέπει να επεκτείνεται μέσα σε όλο τον κύκλο της οικονομίας. Η κυκλική οικονομία αποτελεί προτεραιότητα της ΕΕ που διαθέτει πέραν των €6 δισ. Άλματα καταγράφονται στην Κύπρο σε ό,τι αφορά την ανακύκλωση.
Με τον πληθυσμό της Γης να αυξάνεται δραματικά, την υπερκατανάλωση στις ανεπτυγμένες χώρες, την έλλειψη πρώτων υλών και την αύξηση της ανεργίας, επιβάλλεται ο επανασχεδιασμός του γραμμικού οικονομικού συστήματος που έχουμε συνηθίσει κι από το «πάρε-φτιάξε-κατανάλωσε-πέταξε», να περάσουμε στο «πάρε-φτιάξε-κατανάλωσε-επαναχρησιμοποίησε-ανακύκλωσε» και στο κυκλικό οικονομικό σύστημα όπου επεκτείνεται ο κύκλος ζωής των πρώτων υλών μέσω της ανακύκλωσης και μειώνεται ο όγκος των αποβλήτων που οδηγούνται σε σκουπιδότοπους. Η Κύπρος την τελευταία μόλις την τελευταία δεκαετία άρχισε να κάνει βήματα προόδου στην ανακύκλωση, ενώ ανάμεσα στις προτεραιότητες της ΕΕ για το 2016 είναι η προώθηση της κυκλικής οικονομίας.
ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Το οικονομικό σύστημα της κυκλικής οικονομίας βασίζεται στην αρχή της επαναχρησιμοποίησης και τίποτα δεν θεωρείται άχρηστο. Τα πάντα αποτελούν πρώτη ύλη και μπορούν είτε να επαναχρησιμοποιηθούν είτε να ανακυκλωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες φορές. Στην κυκλική οικονομία υπάρχουν δύο κύκλοι, ο βιολογικός και ο τεχνικός. Στον βιολογικό κύκλο, τα απομεινάρια των υλικών αφού χρησιμοποιηθούν επιστρέφουν στη φύση από όπου προήλθαν, ενώ στον τεχνικό κύκλο τα προϊόντα σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Στο εν λόγω οικονομικό σύστημα, ο κύκλος ζωής των προϊόντων επεκτείνεται γιατί υπάρχει καλύτερος οικολογικός σχεδιασμός, που καθιστά ευκολότερη τη επισκευή, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακατασκευή παλιών προϊόντων. Επίσης, βοηθά στην βελτίωση της ανθεκτικότητας των προϊόντων, στην καλύτερη διαχείριση των αποβλήτων, ενώ προωθεί νέα επιχειρηματικά μοντέλα.
ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ
Σημαντικά βήματα προόδου καταγράφει η ανακύκλωση στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια με τα ποσοστά, σύμφωνα με τον διευθυντή του Τμήματος Περιβάλλοντος Κώστα Χατζηπαναγιώτου, να έχουν αυξηθεί σημαντικά. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν περιθώρια για αύξηση μέσω της ενίσχυσης της εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και κατάρτισης του κοινού.
Ουσιαστικά, η ανακύκλωση στην Κύπρο ξεκίνησε το 2007 με τα πρώτα προγράμματα ανακύκλωσης που κάλυψαν τότε πέντε Δήμους, επισημαίνει από την πλευρά του ο γενικός διευθυντής της Green-dot Cyprus Κυριάκος Παρπούνας προσθέτοντας πως μέχρι το 2011 καλύφθηκε το 85% του πληθυσμού, ενώ υπολογίζεται πως στην ανακύκλωση των συσκευασιών συμμετέχει περίπου το 50% του κοινού.
Σύμφωνα και με ειδική έρευνα που διεξήχθη στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος LIFE-RETHINK διαφαίνεται πως οι Κύπριοι δεν συνδέουν εύκολα την προστασία του περιβάλλοντος με την βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, ενώ δηλώνουν ευαισθητοποιημένοι για το περιβάλλον, αλλά περισσότερο στα λόγια παρά στην πράξη. Την ίδια ώρα, παρά το γεγονός ότι θεωρούν την ανακύκλωση τη πιο σημαντική δράση για το περιβάλλον, το ενδιαφέρον τους για τα απορρίμματα είναι κυρίως παθητικό παρά ενεργό. Και όπως είναι άλλωστε γνωστό στη νοοτροπία του Κύπριου, δεν είναι έτοιμοι να βγουν από την καθημερινή τους βόλη για τη διαχείριση απορριμμάτων, κάνουν όσα τους βολεύει και για όσα δεν κάνουν, ρίχνουν αλλού την ευθύνη. Επιζητούν, επίσης, τη μεγαλύτερη δυνατή ευκολία (π.χ κάδος έξω από το σπίτι τους) και έχουν δυσκολία να κατανοήσουν τι έστι μείωση των απορριμμάτων και πώς να την πετύχουν.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ
Η συλλογή αποβλήτων πραγματοποιείται για διάφορα ρεύματα αποβλήτων όπως:
1. Απόβλητα συσκευασίας: χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο και η συλλογή γίνεται από την Green Dot Cyprus και από άλλες ιδιωτικές εταιρείες μεταφοράς ή/και επεξεργασίας αποβλήτων. Η συλλογή γίνεται κυρίως από πόρτα σε πόρτα και σε μικρότερο ποσοστό από νησίδες με κάδους, ενώ το 2014 το συλλογικό σύστημα κάλυπτε το 78% του πληθυσμού.
2. Χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο μη συσκευασίας: Η συλλογή γίνεται από το σύστημα της Green Dot Cyprus, ενώ αρκετές κοινότητες έχουν προβεί σε συμφωνίες με αδειοδοτημένους διαχειριστές.
3. Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα (ΑΗΗΕ): η συλλογή γίνεται από το σύστημα WEEE Εlectrocyclosis. Μπορούν να επιστραφούν σε σημεία πώλησης τους, ενώ σε συνεργασία με τις τοπικές Αρχές διοργανώνονται ειδικές μέρες συλλογής είτε από πόρτα σε πόρτα είτε από συγκεκριμένα σημεία συλλογής. Υπάρχουν ήδη τοποθετημένοι παγκύπρια 65 κάδοι για λαμπτήρες φθορισμού, 140 παλετοκιβώτια για μικροσυσκευές και 43 κιβώτια τύπου Hook.
4. Μπαταρίες (ηλεκτρικές στήλες και συσσωρευτές): Για τις μπαταρίες οικιακού τύπου, η συλλογή γίνεται από το σύστημα ΑΦΗΣ Κύπρου Λτδ με τοποθέτηση πέραν των 3.300 κάδων. Για πιο μεγάλες μπαταρίες όπως βιομηχανικές ή οχημάτων, συλλέγονται από τους αδειοδοτημένους διαχειριστές.
5. Οργανικά (κλαδέματα, απόβλητα κήπων και υπολείμματα κουζίνας): Τα κλαδέματα παραδίδονται συνήθως από τις τοπικές αρχές σε μονάδες κομποστοποίησης. Τα υπολλείματα κουζίνας, όπου τυγχάνει να συλλέγονται χωριστά, καθώς και απόβλητα βιομηχανιών τροφίμων ή ληγμένα τρόφιμα προωθούνται ως επί το πλείστον σε σταθμούς αναερόβιας επεξεργασίας για παραγωγή βιοαερίου και εν συνεχεία για κομποστοποίηση.
6. Ελαστικά: για το συγκεκριμένο ρεύμα υπάρχει σχετική νομοθεσία όπου υιοθετείται η ευθύνη του παραγωγού και βάση της οποίας υπάρχουν προς το παρόν δύο αδειοδοτημένα συλλογικά συστήματα ( RTM, E4C). Μέσω των συστημάτων διασφαλίζεται η συλλογή των ελαστικών από τους χώρους παραγωγής τους και η περαιτέρω επεξεργασία τους η οποία προς το παρόν αποτελεί καύση στο Τσιμεντοποιείο Βασιλικού για παραγωγή ενέργειας.
ΔΙΑΛΟΓΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ
Σύμφωνα με τον κ. Χατζηπαναγιώτου, στην Κύπρο υπάρχουν περίπου 20 μονάδες διαλογής/διαχωρισμού διαφόρων κατηγοριών αποβλήτων. Μετά από την εφαρμογή του συστήματος διαχείρισης της Green Dot Cyprus τα απόβλητα μεταφέρονται σε μονάδες διαλογής και ανακύκλωσης (προεπεξεργασία). Στις μονάδες γίνεται περαιτέρω διαλογή και ακολούθως γίνεται τεμαχισμός/άλεσμα των αποβλήτων και συμπίεσή τους σε μπάλες. Τέλος γίνεται φόρτωση σε εμπορευματοκιβώτια και εξαγωγή για περαιτέρω επεξεργασία (ανακύκλωση) κυρίως σε Ελλάδα, Λίβανο, Ινδία και Βιετνάμ.
Σε ό,τι αφορά το πλαστικό, αριθμός εταιρειών προβαίνουν σε παραγωγή κόκκων (pellets), μετά από πλύσιμο, θέρμανση και κοκκοποίηση, οι οποίοι χρησιμοποιούνται από την Κυπριακή βιομηχανία ή εξάγονται στο εξωτερικό για την χρήση τους στην παραγωγική διαδικασία πλαστικών προϊόντων.
Για τις εγκαταστάσεις που παραλαμβάνουν ρουχισμό γίνεται αρχικά διαχωρισμός στα είδη που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και τα υπόλοιπα εξάγονται για τεμαχισμό και περαιτέρω επεξεργασία.
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ
Σίγουρα η ανακύκλωση είναι η μηχανική ή χημική διεργασία όπου το χρησιμοποιημένο υλικό μετά το τέλος του πρώτου κύκλου ζωής, περνά από την παραγωγική διεργασία ούτως ώστε να αποκτήσει ένα δεύτερο ή τρίτο κύκλο ζωής. Το ανακυκλώσιμο υλικό μπορεί, σύμφωνα με τον κ. Χατζηπαναγιώτου, να χρησιμοποιηθεί για τον ίδιο σκοπό είτε για άλλη παραγωγική διαδικασία. Για παράδειγμα, η ανακυκλώσιμη ύλη από πλαστικό δοχείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή εκ νέου πλαστικών δοχείων ή να χρησιμοποιηθεί ως πρώτη ύλη σε άλλη παραγωγική διαδικασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το γυαλί είναι το μόνο προϊόν το οποίο κάνει ολόκληρο κύκλο, από την πρώτη ύλη στην παραγωγή, στην κατανάλωση, στην ανακύκλωση και ξανά στην παραγωγή χωρίς να χάσει από το σχήμα, το χρώμα, αλλά κι από την ποιότητα του.
ΕΝΘΕΤΟ
ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ
Κάθε Ευρωπαίος πολίτης καταναλώνει 14 τόνους πρώτων υλών και παράγει πέντε τόνους αποβλήτων ετησίως. Αυτοί οι αριθμοί φαίνονται ανησυχητικοί, σε έναν κόσμο όπου οι πόροι είναι περιορισμένοι. Η Κομισιόν τον περασμένο Δεκέμβρη υιοθέτησε δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία δίδοντας σαφές μήνυμα ότι χρησιμοποιεί όλα τα μέσα για να μετασχηματίσει την οικονομία της, ανοίγοντας τον δρόμο σε νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και τονώνοντας την ανταγωνιστικότητα. Τα μέτρα στοχεύουν σε καινοτόμους και αποτελεσματικότερους τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης, ενώ δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας στην Ευρώπη, με την παράλληλη διαφύλαξη των πολύτιμων πόρων και προσδίδοντας νέα αξία στα απόβλητα. Τα μέτρα θα χρηματοδοτηθούν με €650 εκατ. στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» και €5,5 δισ. από τα διαρθρωτικά ταμεία.
Σε ό,τι αφορά τα απόβλητα κοινός στόχος στην ΕΕ είναι όπως μέχρι το 2030 ανακυκλώνεται το 65% των αστικών αποβλήτων και το 75% των απορριμμάτων συσκευασίας. Δεσμευτικός στόχος αποτελεί και η μείωση στο 10% της υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ως το 2030.
ΑΡΙΘΜΟΙ GREEN DOT CYPRUS
2015
51.187 τόνοι - Συσκευασίες (γυαλί, πλαστικό και μέταλλο)
54,5 τόνοι - Μπαταρίες οικιακού τύπου
2.050 τόνοι - Ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές
6.000 τόνοι γυαλί ανακυκλώνεται ετησίως στην Κύπρο
100 τόνοι συσκευών προωθούνται για επαναχρησιμοποίηση
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 2014 (σε 1.000 τόνους)
Συνολική παραχθείσα ποσότητα 533,88
Κατά κεφαλή παραγωγή (kg/άτομο) 626
Ποσότητα που διαχωρίστηκε για ανακύκλωση 71,17
Ποσότητα που κατέληξε σε σκυβαλότοπους 397,85
Ποσότητα που διαχωρίστηκε για κομποστοποίηση 64,86
ΤΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΗΚΕ ΓΙΑ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 2013 (69.780 τόνοι)
Χαρτί, χαρτοπολτός και προϊόντα του 42.870 τόνοι
Πλαστικό 9.770 τόνοι
Γυαλί 6.680 τόνοι
Μέταλλο 8.490 τόνοι
Ξύλο 870 τόνοι
Κλωστοϋφαντουργικές ύλες και προϊόντα 1.000 τόνοι
Διαχωρίστηκαν για κομποστοποίηση 49.400 τόνοι
Απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού το 2012 έχουν συλλεχτεί 2.514 τόνοι
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΕΩΝ ΥΛΩΝ
Χαρτί: Το ανακυκλωμένο άσπρο χαρτί μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή χαρτιού, της χαμηλής ποιότητας ανακυκλωμένο χαρτί μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή μονωτικών υλικών σε κατασκευές και κτίρια, χαρτί υγείας, για την παραγωγή MDF για κατασκευή επίπλων, χαρτόνια για αυγοθήκες
Γυαλί: Στην Κύπρο όλες οι ποσότητες γυαλιού που συλλέγονται θρυμματίζονται και χρησιμοποιούνται στην κατασκευή τσιμέντου.
Μέταλλο: Μετά τον διαχωρισμό όλες οι ποσότητες μετάλλων αποστέλλονται στο εξωτερικό και μετατρέπονται σε πρώτες ύλες και οι οποίες διοχετεύονται στη βιομηχανία
Πλαστικό: Μικρή ποσότητα διοχετεύεται στις βιομηχανίες στην Κύπρο που ασχολούνται με την παρασκευή πλαστικών, ενώ οι άλλες ποσότητες αποστέλλονται στο εξωτερικό από τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή γεωυφασμάτων, στην υφαντουργία, στην κατασκευή πλαστικών δοχείων ή παιχνιδιών.
Ελαστικά: Κοκκοποιούνται και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή πλαστικών δαπέδων σε παιχνιδότοπους ή σε αθλητικά γήπεδα. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως καύσιμα σε βιομηχανίες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και κατά την ασφαλτόστρωση δρόμων.
Τηγανέλαια: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή λαδιών (όχι για οικιακή χρήση) αλλά και ως καύσιμο σε φούρνους, βιομηχανία ή ακόμη μέχρι και αυτοκίνητα.