Υπολογίζεται ότι περίπου 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε χώρες πλούσιες σε αποθέματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων ορυκτών. Παρά το γεγονός ότι οι πολίτες των χωρών αυτών είναι οι νόμιμοι ιδιοκτήτες αυτών των φυσικών πόρων, σε πολλές περιπτώσεις οι κυβερνήσεις έχουν δημιουργήσει εμπόδια στην αποτελεσματική εκμετάλλευσή τους, με αποτέλεσμα την άνιση κατανομή του πλούτου, τη φτώχεια και την έλλειψη βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με στοιχεία, αυτό συμβαίνει ως επί το πλείστον σε υπανάπτυκτες χώρες και οφείλεται κατά κύριο λόγο στα ψηλά επίπεδα διαφθοράς και στην έλλειψη διαφάνειας.
Υπάρχουν πολυάριθμες χώρες με μακρά ιστορία κακής διακυβέρνησης και διαφθοράς, οι οποίες, παρά τις σημαντικές ανακαλύψεις υδρογονανθράκων και τις αρχικές ελπίδες για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, οδηγήθηκαν σε σχεδόν ολοκληρωτική οικονομική κατάρρευση. Το κατά κεφαλή εισόδημα σε κάποιες περιπτώσεις μειώθηκε στο μισό σε σύγκριση με αυτό πριν από την ανακάλυψη των υδρογονανθράκων και μόνο μικρό ποσοστό των συνολικών κυβερνητικών εσόδων από την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου διανεμήθηκε και χρησιμοποιήθηκε ορθολογιστικά στον κρατικό προϋπολογισμό.
Το πρότυπο της Πρωτοβουλίας Διαφάνειας των Εξορυκτικών Βιομηχανιών (ΠΔΕΒ) αποτέλεσε το 2002 την πρώτη σημαντική πρωτοβουλία σε παγκόσμιο επίπεδο, που είχε ως στόχο την προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας στον εξορυκτικό κλάδο (πετρέλαιο, φυσικό αέριο και μεταλλεύματα). Η ΠΔΕΒ υποστηρίζει τη βελτίωση της διακυβέρνησης μέσω της πιστοποίησης και γνωστοποίησης των πληρωμών εκ μέρους εταιρειών, όπως επίσης και των κυβερνητικών εσόδων (η απόφαση για μια χώρα να εφαρμόσει την ΠΔΕΒ είναι σε εθελοντική βάση).
Τα τελευταία χρόνια, οι ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ και των ΗΠΑ καταβάλλουν προσπάθειες για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου προτύπου για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία στον εξορυκτικό τομέα, το οποίο θα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις αρχές και κατευθυντήριες γραμμές που καθορίζει η ΠΔΕΒ. Το 2010, οι ΗΠΑ θέσπισαν το άρθρο 1504 του Νόμου Dodd-Frank και το 2013 η ΕΕ έθεσε σε ισχύ τις τροποποιημένες Οδηγίες για τη Λογιστική και τη Διαφάνεια. Πιο πρόσφατα, καταργήθηκε ο συναφής κανόνας γνωστοποίησης πληρωμών που ίσχυε για τις εταιρείες πετρελαίου, φυσικού αερίου και εξόρυξης μεταλλευμάτων, που δραστηριοποιούνται στις ΗΠΑ.
Παρά το ότι οι Οδηγίες της ΕΕ έχουν πολύ ευρύτερο πεδίο εφαρμογής, το άρθρο αυτό εστιάζει στο συγκεκριμένο κανόνα που απαιτεί τη γνωστοποίηση των πληρωμών που καταβάλλουν οι εξορυκτικές εταιρείες στις κυβερνήσεις.
Πιο κάτω αναλύονται βασικές πτυχές του νέου κανόνα αναφοράς, ο οποίος στηρίζεται στις πρόνοιες της νέας Λογιστικής Οδηγίας (2013/34/ΕΕ), καθώς επίσης και του σχετικού περί Εταιρειών Νόμου της Κύπρου, Κεφ. 113 (Παράρτημα 13) που εφαρμόζει την εν λόγω Οδηγία στην τοπική νομοθεσία.
Ποιος έχει υποχρέωση να προβαίνει σε υποβολή εκθέσεων και για ποιες δραστηριότητες;
Σχετική υποχρέωση έχουν εταιρείες οι οποίες δραστηριοποιούνται στους τομείς της εξόρυξης, δηλαδή εταιρείες που αναπτύσσουν δραστηριότητες που σχετίζονται καθ’ οιονδήποτε τρόπο με την αναζήτηση, την εξερεύνηση, τον εντοπισμό, την ανάπτυξη και την εξόρυξη κοιτασμάτων μεταλλευμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Την ίδια υποχρέωση έχουν και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα υλοτόμησης πρωτογενών δασών, και οι οποίες είναι είτε Οντότητες Δημοσίου Συμφέροντος (ΟΔΣ κυρίως οντότητες, εισηγμένες σε ρυθμιζόμενες αγορές της ΕΕ) είτε μεγάλες επιχειρήσεις που έχουν συσταθεί στην ΕΕ. Στο σχετικό κανόνα αναφοράς δεν περιλαμβάνονται οντότητες οι οποίες παρέχουν μόνο βοηθητικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες. Οι εταιρείες υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις για όλες τις πληρωμές πέραν των €100 χιλιάδων (είτε σε μία πληρωμή είτε σε σειρά πληρωμών) που γίνονται προς τις κυβερνήσεις (περιλαμβανομένων τοπικών αρχών, οργανισμών και εταιρειών που ελέγχονται από κυβερνήσεις) των χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται σε σχέση με τις πιο πάνω εργασίες.
Πώς εφαρμόζονται οι κανόνες σε ενοποιημένους ομίλους;
Οι μητρικές εταιρείες υποχρεούνται να ετοιμάζουν ενοποιημένη έκθεση εφόσον οποιεσδήποτε θυγατρικές τους δραστηριοποιούνται στους εν λόγω κλάδους, και υπόκεινται στις εξαιρέσεις που αναφέρονται πιο κάτω. Οι ενοποιημένες εκθέσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν μόνο πληρωμές που προκύπτουν από τις δραστηριότητες αυτές.
Ποιος έχει την ευθύνη υποβολής της έκθεσης στην περίπτωση κοινοπραξίας;
Όλα τα μέλη μιας κοινοπραξίας υποχρεούνται να υποβάλλουν ξεχωριστές εκθέσεις για οποιεσδήποτε πληρωμές στις οποίες προβαίνουν προς κυβερνήσεις. Οι απόψεις διίστανται σε ό,τι αφορά τον ορθό χειρισμό πληρωμών που καταβάλλει στην κυβέρνηση ο κύριος φορέας εκμετάλλευσης μιας κοινοπραξίας εκ μέρους όλων των εταίρων του. Στις πλείστες περιπτώσεις, οι κύριοι φορείς εκμετάλλευσης δηλώνουν το πλήρες ποσό της πληρωμής που έχουν καταβάλει εκ μέρους της κοινοπραξίας. Σε μια τέτοια περίπτωση οι υπόλοιποι εταίροι θα πρέπει να δηλώσουν ότι δεν έχουν υποχρέωση να υποβάλουν έκθεση για οποιαδήποτε αναλογία της πληρωμής, καθώς αυτό έχει ήδη γίνει από τον κύριο φορέα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, μη κύριοι φορείς έχουν υποβάλει έκθεση για το δικό τους κατ’ αναλογία μερίδιο των πληρωμών που έχει καταβάλει ο κύριος φορέας.
Στο παρόν στάδιο δεν έχει εκδοθεί συγκεκριμένη καθοδήγηση για διευκρίνιση του ζητήματος αυτού στη σχετική κυπριακή νομοθεσία.
Για ποια είδη πληρωμών είναι υποχρεωτική η υποβολή εκθέσεων;
Σύμφωνα με το Άρθρο 121, Παράρτημα 13 του περί Εταιρειών Νόμου της Κύπρου, Κεφ. 113, στις εν λόγω πληρωμές περιλαμβάνονται: δικαιώματα παραγωγής, φόροι επί του εισοδήματος, της παραγωγής ή των κερδών, δικαιώματα, μερίσματα, πριμ υπογραφής, εντοπισμού και παραγωγής, τέλη έκδοσης αδειών, τέλη εκμίσθωσης, τέλη εισόδου, αδειών και παραχωρήσεων και πληρωμές για βελτιώσεις υποδομών.
Πώς αποτιμώνται οι πληρωμές σε είδος;
Σε περίπτωση πληρωμών σε είδος, η έκθεση πρέπει να αναφέρει την αξία τους και, κατά περίπτωση, τον όγκο (π.χ. στην περίπτωση δικαιωμάτων παραγωγής). Εφόσον αναφέρονται με βάση την αξία, θα πρέπει να γνωστοποιείται η μέθοδος προσδιορισμού της αξίας αυτής.
Πώς πρέπει να δημοσιοποιούνται οι πληρωμές;
Για οντότητες που δραστηριοποιούνται εκτός Κύπρου, και που υπόκεινται στις πρόνοιες της Οδηγίας της ΕΕ, η υποχρέωση τίθεται σε ισχύ για το οικονομικό έτος που άρχισε την 1η Ιανουαρίου 2016 ή μετέπειτα. Δεν υπάρχει καθορισμένη μορφή και προθεσμία για την ετοιμασία των σχετικών πληροφοριών. Αυτό θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή στην οποία θα προβεί το κάθε κράτος-μέλος. Για μεγάλες επιχειρήσεις (μη ΟΔΣ), δεν υπάρχει συγκεκριμένη προθεσμία στη σχετική κυπριακή νομοθεσία. Ωστόσο, η έκθεση πρέπει να επισυνάπτεται στην ετήσια έκθεση της εταιρείας και συνεπώς απαιτείται συμμόρφωση με τις προθεσμίες υποβολής ετήσιων εκθέσεων, σύμφωνα με το Άρθρο 120 του περί Εταιρειών Νόμου της Κύπρου, Κεφ. 113. Για ΟΔΣ, η προθεσμία καθορίζεται από την Οδηγία στους έξι μήνες μετά το τέλος του οικονομικού έτους.
Απαιτείται έλεγχος της έκθεσης;
Δεν υπάρχει προς το παρόν σχετική απαίτηση, ωστόσο ο κανόνας προβλέπει μια αξιολόγηση μετά την εφαρμογή (την οποία θα διεξάγει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέχρι τον Ιούλιο του 2018), κατά την οποία θα μελετηθεί κατά πόσον η έκθεση θα πρέπει στο μέλλον να υπόκειται σε έλεγχο. Στην πράξη, αριθμός εταιρειών σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ έχει ζητήσει από ελεγκτικούς οίκους γνώμη περιορισμένης διασφάλισης για τις εν λόγω πληροφορίες.
Υπάρχουν οποιεσδήποτε εξαιρέσεις σ’ αυτή την υποχρέωση υποβολής εκθέσεων;
Οι εξαιρέσεις στην υποχρέωση υποβολής εκθέσεων παρατίθενται στο Άρθρο 121, Παράρτημα 13 του περί Εταιρειών Νόμου της Κύπρου, Κεφ. 113, και περιλαμβάνουν θυγατρικές ή μητρικές εταιρείες οι οποίες περιλαμβάνονται σε ενοποιημένες εκθέσεις καθώς και εταιρείες που ήδη υπόκεινται σε αντίστοιχες υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων.
Επιβάλλονται ποινές σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με την απαίτηση γνωστοποίησης;
Η μη συμμόρφωση θεωρείται ποινικό αδίκημα και κάθε αξιωματούχος που φέρει ευθύνη για την εν λόγω παράλειψη υπόκειται σε σχετικό πρόστιμο.
Μέχρι τον Ιούλιο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προβεί σε αξιολόγηση και αναφορά σχετικά με την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα των απαιτήσεων. Η αξιολόγηση θα λάβει υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις και θα εξετάσει και άλλες πτυχές, όπως για παράδειγμα κατά πόσον η έκθεση θα πρέπει να υπόκειται σε λογιστικό έλεγχο, τη δυνατότητα επέκτασής της σε άλλους τομείς, κτλ.
Συμπεράσματα
Υπάρχουν πολυάριθμα παραδείγματα χωρών οι οποίες έχουν υποφέρει οικονομικά και κοινωνικά λόγω κακής διακυβέρνησης και διαφθοράς. Στις δυτικές και άλλες κοινωνίες αναδύεται ένα ισχυρό κοινωνικό αίτημα για αυξημένη διαφάνεια και λογοδοσία εκ μέρους εταιρειών και κυβερνήσεων. Θεωρείται, ως εκ τούτου, ότι οι επηρεαζόμενες εταιρείες θα πρέπει να μελετήσουν προσεκτικά τις νέες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων αναφορικά με πληρωμές σε κυβερνήσεις και να προχωρήσουν στη γνωστοποίηση όλων των απαιτούμενων πληροφοριών υπό συνθήκες πλήρους διαφάνειας. Πιστεύεται πως ακόμη και η εθελοντική γνωστοποίηση τέτοιων πληροφοριών θα ήταν επωφελής.
Είναι σύνηθες φαινόμενο κάθε νέα νομική υποχρέωση να δημιουργεί προκλήσεις σε ό,τι αφορά την πλήρη κατανόηση και συμμόρφωση με τις σχετικές απαιτήσεις. Οι εταιρείες θα πρέπει κατ’ αρχάς να μελετήσουν κατά πόσον ο κανόνας έχει εφαρμογή στις εργασίες τους αλλά και να εξετάσουν το ενδεχόμενο εθελοντικής εφαρμογής του. Στη συνέχεια θα πρέπει να διασφαλίσουν την ανάπτυξη κατάλληλων πολιτικών, συστημάτων, διεργασιών και ελέγχων για τη συλλογή και αξιολόγηση των αναγκαίων πληροφοριών με σκοπό τη συμμόρφωση με τις νέες απαιτήσεις μέχρι την ημερομηνία έναρξης ισχύος.
Στην PwC κατανοούμε τις προκλήσεις αυτές καθώς ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με περίπλοκα ρυθμιστικά περιβάλλοντα. Αντλώντας εμπειρίες από την τοπική αλλά και την παγκόσμια τεχνογνωσία και εμπειρογνωμοσύνη του διεθνούς δικτύου πετρελαίου & φυσικού αερίου της, η PwC, μπορεί να προσφέρει την απαραίτητη υποστήριξη σε εταιρείες που τη χρειάζονται.
Των Κωνσταντίνου Ταλιώτη και Charlie Anastasiades*
* Ο Κωνσταντίνος Ταλιώτης (c.taliotis@cy.pwc.com) είναι Συνέταιρος, Υπεύθυνος για θέματα Ενέργειας στην PwC Κύπρου και ο Charlie Anastasiades (charlie.anastasiades@cy.pwc.com) Μέλος της ομάδας για θέματα Ενέργειας στην PwC Κύπρου.